"We don't read and write poetry because it's cute. We read and write poetry because we are members of the human race. And the human race is filled with passion. And medicine, law, business, engineering, these are noble pursuits and necessary to sustain life. But poetry, beauty, romance, love, these are what we stay alive for."

Robin Williams as John Keating at “Dead poets society” (1989)

Μέσα σε πέντε γραμμές ο ήρωας της ταινίας συμπύκνωσε την ουσία της ζωής και μέσα από τέσσερις λέξεις σκιαγράφησε με τον πιο απλό, αλλά ουσιαστικό τρόπο τα στοιχεία εκείνα που μας κρατούν ζωντανούς και μας δίνουν το κίνητρο να προχωρούμε: την ποίηση, την ομορφιά, τον ρομαντισμό και την αγάπη. 

Ας σταθούμε στην ποίηση και γενικότερα στη λογοτεχνία, την τέχνη του λόγου. «Διάβασε για να ζήσεις» μας έγραψε ο εμβληματικός Γάλλος συγγραφέας της «Μαντάμ Μποβαρύ» Γκυστάβ Φλωμπέρ. Άραγε τι μας προσφέρει η λογοτεχνία; Τι είναι αυτό που την κάνει τόσο σημαντική, σχεδόν απαραίτητη, για την πνευματική υγεία και τη γνωστική και ψυχοκοινωνική ανάπτυξη ενός ατόμου; 

Η ευεργετική επίδραση της λογοτεχνίας στη ζωή των μαθητών και κατ’ επέκταση των ανθρώπων, συνήθως, δεν είναι κάτι το οποίο προσδιορίζεται εύκολα. Δύσκολα κάποιος θα έφερνε αντίρρηση στο γεγονός ότι η ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων αποτελεί μια παιδευτική διαδικασία, η οποία συμβάλλει στην πνευματική μας ευεξία και ανάπτυξη. Με ποιον, όμως, τρόπο, γίνεται αυτό; Υπάρχουν έρευνες που αποδεικνύουν τις ευεργετικές ιδιότητες της λογοτεχνίας και, αν ναι, τι ακριβώς υποστηρίζουν; Η απάντηση είναι καταφατική. 

Η λογοτεχνία μας διδάσκει την ενσυναίσθηση

Ο καθηγητής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο York του Καναδά Raymond Mar και ο καθηγητής γνωστικής ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Τορόντο Keith Oatley στην έρευνά τους με τίτλο "Exploring the link between reading fiction and empathy: Ruling out individualdifferences and examining outcomes" (2009) αλλά και επιστήμονες από το Πανεπιστήμιο του Emory (2013) συνηγορούν στο ότι τα άτομα που διαβάζουν σε τακτή βάση λογοτεχνικά βιβλία πάσης φύσεως, έχουν την επιπλέον δεξιότητα να κατανοούν τους άλλους και να συμπάσχουν μαζί τους, εφόσον είναι σε θέση να βιώνουν την ενσυναίσθηση. Χρησιμοποιώντας τη φαντασία τους, οι αναγνώστες κατανοούν σε ένα πρώτο επίπεδο τα συναισθήματα των χαρακτήρων στα βιβλία και έπειτα, είναι σε θέση να αντιληφθούν και τα συναισθήματα που βιώνουν οι γύρω τους σε κάθε περίσταση. Η κατανόηση των συναισθημάτων των συνανθρώπων μας αποτελεί μια από τις θεμελιώδεις ικανότητες ανάπτυξης της προσωπικότητάς μας και επηρεάζει σε μέγιστο βαθμό την κοινωνική μας ζωή. Δεν αναφέρει άδικα ο Ισπανός συγγραφέας Carlos Ruiz Zafon ότι «τα βιβλία είναι καθρέπτες. Βλέπεις μέσα τους αυτά που έχεις ήδη μέσα σου». Μάλιστα, ο Λέων Τολστόι, κορυφαίος Ρώσος συγγραφέας, αντιμετώπιζε τα βιβλία ως εργαλεία ψυχολογικής εκπαίδευσης, βελτίωσης του εαυτού και κατανόησης των άλλων.

Η λογοτεχνία αναπτύσσει την κριτική μας σκέψη

Έρευνες από τον τομέα της γνωσιακής επιστήμης, της ψυχολογίας και της νευροεπιστήμης υποστηρίζουν ότι όταν η ανάγνωση των λογοτεχνικών βιβλίων γίνεται προσεκτικά, τότε αυτό συμβάλλει στην ενδυνάμωση της κριτικής σκέψης. Η αργή ανάγνωση ευαισθητοποιεί τις αισθήσεις και το μυαλό μας, συγκροτώντας με αυτόν τον τρόπο μια ξεχωριστή εμπειρία, τα αποτελέσματα της οποίας διαφέρουν άρδην από μια επιφανειακή ή βιαστική ανάγνωση ενός αναγνώσματος. Η γλώσσα της λογοτεχνίας όταν είναι πλούσια σε λεπτομέρειες, συνειρμούς και σχήματα λόγου ευνοεί τη δημιουργία νοητικών αναπαραστάσεων που αναπτύσσονται στις ίδιες περιοχές στις οποίες ο εγκέφαλος επεξεργάζεται ανάλογα γεγονότα της πραγματικότητας. 

Η λογοτεχνία βελτιώνει τη μνήμη μας 

Η ανάγνωση λογοτεχνικών βιβλίων βελτιώνει τη λειτουργία της μνήμης με έναν ιδιαίτερο τρόπο: μας βοηθά να θυμόμαστε γεγονότα που έχουν συμβεί στο παρελθόν, θετικά ή αρνητικά, και καταστάσεις που έχουμε βιώσει μέσα από καταστάσεις που βιώνουν οι ήρωες των βιβλίων που διαβάζουμε. Πρόκειται για μια πολύ καλή εξάσκηση της νοημοσύνης μας, καθώς μέσω της μνήμης ο ανθρώπινος εγκέφαλος μπορεί να ανακαλεί γεγονότα και αμέσως μετά να παίρνει αποφάσεις και να πράττει ανάλογα με βάση την εμπειρία του. 

Η λογοτεχνία συμβάλλει στη μείωση του άγχους 

Έρευνες του David Lewis έχουν αποδείξει ότι η λογοτεχνία μας απαλλάσσει από το άγχος κατά πολύ μεγάλο ποσοστό (περίπου στο 68%). Όταν διαβάζουμε ένα καλό λογοτεχνικό βιβλίο αισθανόμαστε ψυχική ανάπαυση και ο καρδιακός μας ρυθμός επιβραδύνεται. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το μυαλό μας αφήνεται στη φαντασία του και η προσοχή του είναι στραμμένη σε παραστάσεις που το ίδιο δημιουργεί μέσα από αυτά τα οποία διαβάζει. 

Η λογοτεχνία μας επιτρέπει να ζούμε ζωές "άλλων" 

Πόσες φορές διαβάζοντας ένα βιβλίο δεν έχουμε ευχηθεί να ζούσαμε τις περιπέτειες των ηρώων, να αντικρίζαμε τα ίδια μέρη, να βιώναμε τις ίδιες εμπειρίες; Πόσες φορές δεν έχουμε ταυτιστεί με ήρωες και καθρεφτίζουμε τη ζωή μας σε αυτούς; Η λογοτεχνία είναι το εισιτήριό μας για ταξίδια και περιπέτειες σε όλο τον κόσμο. Μέσα από την ευχαρίστηση της ανάγνωσης, ο καθένας από εμάς έχει τη δυνατότητα να απολαμβάνει έμμεσα εμπειρίες άλλων ανθρώπων κι όχι απαραίτητα της εποχής στην οποία ανήκει αλλά και στιγμές του παρελθόντος ή ακόμη και του μέλλοντος. 

Έτσι, διαβάζοντας η φαντασία μας είναι ελεύθερη να ταξιδέψει σε αμύθητους τόπους, να γνωρίσει κάθε πολιτισμό, να έρθει σε επαφή με στιγμές της ιστορίας ή στιγμές της καθημερινότητας ανθρώπων άλλων χωρών, να δει μέσα από τα μάτια άλλων και να ζωντανέψει μπροστά μας καινούριους κόσμους. 

Έχοντας, λοιπόν, αντιληφθεί την ευεργετική επίδραση της λογοτεχνίας στη ζωή των ανθρώπων και ως εκ τούτου και των μαθητών, το σχολείο μας έχει επενδύσει εκεί και εκτός από το προβλεπόμενο πρόγραμμα σπουδών το οποίο ακολουθεί, έχει εισάγει, μεταξύ άλλων, και ως μάθημα τη Φιλαναγνωσία λογοτεχνικών μυθιστορημάτων. Στόχος μας είναι να μεταδώσουμε στους μαθητές την αγάπη μας για τη λογοτεχνία και μέσα από τη δραστηριότητα αυτή να τους κάνουμε να αναπτύξουν δεξιότητες όπως αυτές που αναφέρθηκαν παραπάνω. Άλλωστε, όπως μας αναφέρει και ο Andre Maurois, «Το διάβασμα ενός καλού βιβλίου είναι σαν ένας διαρκής διάλογος κατά τον οποίο το βιβλίο ρωτά και η ψυχή απαντά».

Πηγές

«Exploring the link between reading fiction and empathy: Ruling out individual differences and examining outcomes» Raymond Mar, Keith Oatley

«Η ευεργετική επίδραση της λογοτεχνίας στη ζωή των ανθρώπων» Γιώργος Καρουζάκης